Powszechne uprawy bezglebowe

W praktyce w uprawach bezglebowych wykorzystywane są różne podłoża pochodzenia organicznego (najczęściej torf i kokos, rzadziej włókna drzewne) oraz mineralnego (głównie wełna mineralna, rzadziej pianka poliuretanowa czy perlit). Dominującym podłożem w ogrodnictwie szklarniowym jest obecnie wełna mineralna, mimo zalet tego podłoża z jego użytkowaniem wiążą się duże problemy – nadal nie ma w Polsce sprawnie funkcjonujących i powszechnych rozwiązań dotyczących zagospodarowania wełny po uprawie. Stanowi ona odpad kłopotliwy dla ogrodników, a także obciążający środowisko naturalne. Obecnie, gdy rośnie świadomość ekologiczna i coraz większa jest presja społeczna na rozwiązania przyjazne dla środowiska, dobrą propozycją może być przejście na uprawę w podłożach z węgla brunatnego. Tym bardziej, że są one wytwarzane z krajowych surowców, przez rodzimego producenta. Produkcja podłoża z węgla brunatnego i dostarczenie go do polskich ogrodników nie przyczynia się także do emisji dużych ilości CO₂ (co pozytywnie odróżnia go od wełny mineralnej). Produkt ten ma niski tzw. ślad węglowy, informujący o ilości dwutlenku węgla wytworzonego w czasie produkcji i danego towaru.

Polski patent – podłoża z węgla brunatnego

Możliwości wykorzystania w ogrodnictwie węgla brunatnego jako składnika wzbogacającego gleby lekkie, znane są już od dawna. Węgiel brunatny nie tylko poprawia właściwości fizyczne gleby lub podłoży organicznych, ale także wzbogaca je w substancje humusowe (które są naturalnymi składnikami m.in. próchnicy glebowej), mające korzystny wpływie na właściwości podłoża (mają m.in.  zdolność sorpcji składników mineralnych i uwalniania ich). Okazuje się również, że odpowiednio przygotowany węgiel brunatny może stanowić samodzielne podłoże do uprawy roślin, jego dużą zaletą jest możliwość łatwego zagospodarowania po zakończonej uprawie – może służyć do wzbogacania gleby, i nie zanieczyszcza przy tym środowiska naturalnego, sprawdza się także jako naturalny składnik innych, mieszanych podłoży.

Badania nad opracowaniem podłoża uprawowego z węgla brunatnego prowadzono w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach pod kierunkiem prof. dr hab. Stanisława Kaniszewskiego oraz dr Jacka Dyśko od 2015 r. Razem z Pawłem Mietelickim – właścicielem firmy CarboHort Sp. z o.o. są oni twórcami mat uprawowych Carbomat, opatentowanych pod numerem 231010 B1 – przyznanie patentu ogłoszono 31 stycznia 2019 r, a jednostką uprawnioną do korzystania z patentu, oprócz producenta podłoża – firmy CarboHort – jest Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach.

Podłoża uprawowe z węgla brunatnego były z powodzeniem testowane w Skierniewicach w uprawie pomidorów wielkoowocowych Growdena i Altadena, a także w stacji doświadczalnej we Francji – w uprawie ogórków odmiany Prisca. W podłożu tym uzyskiwano plon pomidorów i ogórków o wysokiej jakości, był on również wyższy niż w kontrolnej uprawie w matach z wełny mineralnej (doświadczeniom tym poświęcimy odrębne artykuły).

Maty uprawowe z węgla brunatnego

W efekcie badań prowadzonych w Polsce i w zagranicznych placówkach opracowano i wprowadzono do produkcji maty uprawowe Carbomat. Mają one wymiary 100 cm x 20 cm x 8 cm.

Maty wypełnione są węglem brunatnym pochodzącym z płytkich pokładów – znajdujących się około 5-6 m pod powierzchnią ziemi. Jest to węgiel miękki (różniący się od wysokokalorycznego węgla brunatnego pochodzącego z głębszych pokładów). Węgiel ten prawie nie zawiera metali ciężkich – co odróżnia go od twardego węgla brunatnego czy kamiennego. Sucha masa podłoża wnosi około 60%, a składa się na nią substancja organiczna (min. 80%, z czego około połowę stanowi węgiel) oraz popiół (12,5%). Porowatość ogólna podłoża w matach Carbomat mieści się w zakresie 70-90% w zależności od udziału poszczególnych frakcji węgla brunatnego (20 mm, 10 mm, 2,5 mm, oraz frakcja ziemista – cząstki o wielkości do 1 mm). Ważną cechą jest trwałość struktury podłoża. Wartość pH węgla brunatnego, wypełniającego maty mieści się w zakresie od 4,5 do 7 w zależności od planowanej uprawy (pH jest ustalane na etapie produkcji), a zasolenie – 0,2 g NaCl/dm³ – wartości te odpowiadają większości uprawianych gatunków.