Mikroorganizmy w uprawach

Jednymi z wciąż odkrywanych „tajemnic”, na których poznanie potrzeba wielu badań, są mikroorganizmy glebowe i relacje między nimi. Wiedza na temat zależności jakie panują w środowisku glebowym nabiera na znaczeniu w świetle założeń Europejskiego Zielonego Ładu. Intensywnie prowadzone uprawy w glebie rodzimej bez odpowiedniego zmianowania, z wykorzystaniem nadmiernej ilości nawozów sztucznych i środków ochrony roślin często skutkują zaburzeniem równowagi i nagromadzeniem agrofagów.

W Polsce wzorem krajów wysokorozwiniętych stale zwiększa się ilość prowadzonych doświadczeń na temat praktyk rolniczych mających na celu wykorzystanie pożytecznych grup mikroorganizmów. Ich efektem jest opracowanie i wdrożenie preparatów mikrobiologicznych. Należą do nich środki, które zawierają organizmy antagonistyczne lub pasożytnicze względem patogenów i szkodników; bakterie stymulujące wzrost i rozwój roślin (produkujące np. fitohormony); mikroorganizmy symbiotyczne (bakterie brodawkowe i grzyby mikoryzowe).

Biopreparaty zawierające określone mikroorganizmy poprawiają też właściwości gleby (np. przyczyniają się do tworzenia próchnicy) i poprawiają przyswajalność pierwiastków z trudno dostępnych związków. Trzeba jednak mieć na uwadze, że skuteczność tego typu preparatów wyraźnie zależy od wilgotności gleby lub podłoża uprawowego. W suchym środowisku aktywność mikroorganizmów ulega znacznemu obniżeniu w stopniu zależnym od gatunku i innych czynników.

Projekt BioHortiTech

Podczas wydarzenia zaprezentowano m.in. założenia i wyniki realizowanego projektu międzynarodowego BioHortiTech, w którym uczestniczą m.in. pracownicy naukowi z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach (koordynatorem jest dr hab. Magdalena Szczech, prof. IO). Zadaniem tego projektu było m.in. opracowanie techniki formulacji grzybów z rodzaju Trichoderma, która umożliwi przeżywalność zarodników na stałym poziomie w warunkach komercyjnej sprzedaży i użytkowania oraz zapewni jednorodność i powtarzalność produktu w partiach. Wyżej postawione cele zrealizowano poprzez opracowanie technologii produkcji wielowarstwowych, biodegradowalnych mikrokapsuł, zawierających zarodniki konidialne grzybów. Według podanych informacji taka formulacja zapewnia wysoką żywotność zarodników w szerokim zakresie temperatury, w świetle UVB i podczas długiego przechowywania. Ponadto stwierdzono doświadczalnie wyższą koncentrację grzybów Trichoderma ssp. w uprawie szklarniowej pomidora po ich aplikacji w postaci innowacyjnych mikrokapsuł, niż przy użyciu standardowego preparatu. Mikrokapsuły świetnie sprawdziły się też jako forma aplikacji nietrwałych olejków eterycznych w uprawie pomidora. Obecnie doświadczenia są kontynuowane w celu doskonalenia technik aplikacji środków biologicznych zawartych w mikrokapsułach.

Regulacje prawne dotyczące preparatów opartych na mikroorganizmach

Duże zainteresowanie wśród słuchaczy wzbudził wykład dotyczący aspektów prawnych związanych z preparatami zawierającymi pożyteczne mikroorganizmy, który wygłosiła dr Agnieszka Rutkowska reprezentująca IUNG-PIB w Puławach. Nawozy, w których składzie są mikroorganizmy wprowadzane są na rynek na podstawie przepisów krajowych i unijnych.

W Polsce obowiązuje ustawa z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2023, poz. 569). W ostatnim czasie ustawa ta została znowelizowana i do szerokiej bazy określeń środków produkcji o charakterze nawozowym i wspomagającym uprawę, dodano kategorię „nawozowe produkty mikrobiologiczne”. Według definicji są to produkty zawierające wyłącznie mikroorganizmy, w tym mikroorganizmy martwe lub nieaktywne, lub konsorcja tych mikroorganizmów oraz substancje stanowiące pożywkę dla tych mikroorganizmów i ich metabolity, a także nieszkodliwe substancje resztkowe z pożywek, które poprawiają aktywność biologiczną gleby lub stymulują procesy odżywiania roślin lub grzybów. Wyłącznym celem ich zastosowania jest poprawa efektywności wykorzystania składników pokarmowych przez rośliny lub grzyby, ich odporności na stres abiotyczny, ich cech jakościowych lub przyswajalności przez nie składników pokarmowych z form trudno dostępnych w glebie. W przypadku tego rodzaju środków produkcji nie jest wymagana procedura rejestracyjna, stąd też istnieje ryzyko wprowadzenia na rynek produktów o niepotwierdzonej jakości i efektywności.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz.U. z 2022 poz. 2490) IUNG-PIB został upoważniony do prowadzenia wykazu nawozowych produktów mikrobiologicznych. Producent nawozowego produktu mikrobiologicznego, o którym mowa, powinien zgłosić chęć zamieszczenia go w wykazie dostępnym na stronie internetowej. Wcześniej jednak są przeprowadzane badania mikrobiologiczne potwierdzające deklarowany skład komponentu mikrobiologicznego i weryfikacja czy produkt wpisuje się w definicję nawozowego produktu mikrobiologicznego. Mikroorganizmy mogą też być zawarte w nawozach, środkach poprawiających właściwości gleby i stymulatorach wzrostu. Podlegają one pełnej procedurze rejestracyjnej dotyczącej wykonania badań fizykochemicznych i mikrobiologicznych potwierdzających spełnianie minimalnych wymagań w zakresie zawartości metali ciężkich i innych zanieczyszczeń. Ponadto stymulatory wzrostu (w tym zawierające mikroorganizmy) podlegają również dodatkowym badaniom potwierdzającym ich pozytywne oddziaływanie na plonowanie lub poprawę żyzności gleby lub zwiększające tolerancję na stres środowiskowy. Wyżej wymienione doświadczenia mogą przeprowadzać wyłącznie instytuty naukowe wskazane przez ministra właściwego ds. rolnictwa.