Bakterie rodzaju Bacillus są popularnym środkiem biologicznej ochrony przed chorobami i szkodnikami. Wytwarzają one antybiotyki, które skutecznie ograniczają patogeny – sprawców chorób roślin. Ich niebywałą cechą jest to, iż są zdolne przetrwać w niekorzystnym środowisku w postaci zarodników. Bakterie z rodzaju Bacillus produkują również enzymy lityczne, takie jak chitynaza i celulaza. Mają one zdolność rozkładania ściany komórkowej patogenów. Z punktu widzenia zastosowania bakterii Bacillus w ochronie roślin ważne jest także to, że są odporne na ekstremalne temperatury, wahania odczynu gleby i warunków osmotycznych. Jest to niebywała zaleta wobec innych mikroorganizmów, które także są stosowane jako czynniki ochrony roślin.

Jak informował podczas konferencji Bartłomiej Drzazga, bakterie z rodzaju Bacillus są znane od 1872 r. Były wykorzystane w wielu gałęziach przemysłu, m.in. do produkcji enzymów, antybiotyków, biopestycydów, witamin, ale także np. kwasu hialuronowego. W sumie dotychczas zostało oznaczonych ponad 336 gatunków i podgatunków Bacillus, które są dominującymi mikroorganizmami w glebie, ryzosferze i endosferze.

Niektóre gatunki z rodzaju Bacillus są dostępne w produktach o działaniu biostymulującym, w biopestycydach, bionawozach. W grupie biopestycydów mogą być obecne zarówno w biofungicydach, jak i bioinsektycydach.

Bacillus amyloliquefaciens

Prelegent skupił się na jednym z gatunków należących do Bacillus – B. amyloliquefaciens. Ten konkretny gatunek działa na zasadzie konkurencji o pokarm i przestrzeń do życia, przez co ogranicza rozwój patogenów. Ponadto jest stosowany w biofungicydach ze względu na swoją zdolność do produkcji antybiotyków i enzymów hamujących rozwój patogenów roślin. W zależności od szczepu B. amyloliquefaciens może być stosowany do produkcji środków o działaniu przeciwgrzybowym na patogeny systemu korzeniowego lub części nadziemnych roślin.

Bacillus atrophaeus

Drugi gatunek – B. atrophaeus stosowany jest jako mikrobiologiczny biostymulator, ze względu na zdolność do zasiedlania (kolonizacji) ryzosfery i produkcji hormonów roślinnych, enzymów i innych substancji, które wpływają na wzrost i rozwój roślin uprawnych – mówił B. Drzazga. B. atrophaeus może również poprawiać zdolność roślin do przetrwania w stresujących warunkach, takich jak susza, a także niska i zbyt wysoka temperatura. Bakteria wykazuje również działanie fungistatyczne przez konkurencję o przestrzeń życiową z patogenami będącymi sprawcami chorób roślin.

Bacillus subtilis

Kolejny z wymienionych przez prelegenta gatunków – B. substilis – jest skuteczny przeciwko szerokiej gamie grzybów powodujących m.in. choroby roślin. Wśród tych chorób są powodowane przez F. oxysporum, A. Niger, A. solani czy H. sativum. Skuteczność B. subtilis w walce z tymi patogenami jest możliwa dzięki umiejętności produkowania przez ten gatunek bakterii antybiotyków i enzymów o właściwościach hamujących rozwój grzybni. B. subtilis jest także skuteczny w zapobieganiu występowania chorób owoców i warzyw w okresie pozbiorczym.

Bacillus thuringiensis

Kolejny gatunek – B. thuringiensis – jest szeroko wykorzystywany do biologicznego zwalczania larw muchówek i gąsienic motyli. Ma zdolność do produkcji białek toksycznych dla wielu gatunków szkodników. Larwy spożywają zarodniki bakterii, które później rozmnażają się w jelicie gospodarza powodując jego śmierć przez paraliż i uszkodzenie narządu.

Inne pożyteczne gatunki z rodzaju Bacillus

Prelegent wymienił także kilka gatunków bakterii z rodzaju Bacillus, które znajdują zastosowanie w produktach do stosowania doglebowego. Pierwszy z nich to B. licheniformis, który przyspiesza rozkład organiczny, poprawia strukturę gleby. Drugi – B. megaterium natomiast stymuluje uwalnianie fosforanów w glebie, z B. mucilaginous sp. siliceus – wykazuje zdolność uwalniania potasu. B. azotofixans ma zdolność wiązania azotu atmosferycznego, co wspomaga rozkład resztek pożniwnych. B. cereus zwalcza niektóre szkodniki glebowe, np. nicienie.

Praktyczne zalecenia dotyczące użycia preparatów zawierających Bacillus atrophaeus

Firma Andermatt ma w swojej ofercie dwa produkty, w których składzie znajdują się bakterie Bacillus atrophaeus ABi05 – są to RhizoVital C5 oraz RhizoPlus. Znajdują one zastosowanie w uprawach polowych, w produkcji owoców jagodowych, warzyw i roślin ozdobnych. Zalecana dawka jednokrotnego zabiegu to 1-2 l/ha. Wśród głównych zalet nowych produktów B. Drzazga wymienił stymulację wzrostu i rozwoju systemu korzeniowego, zwiększenie tolerancji na stresy biotyczne i abiotyczne. Bakterie Bacillus zawarte w produktach RhizoVital C5 oraz RhizoPlus kolonizują system korzeniowy i ryzosferę, zwiększają odporność i zdrowotność roślin dzięki lepszemu odżywieniu. Mają także zdolność zwiększania dostępności składników pokarmowych i ich transport w roślinie. Ostatecznie Bacillus wpływa na zwiększenie wydajności i poprawę jakości plonów.

Produkty można stosować w szerokim zakresie temperatury, już od 8°C. Są proste w użyciu – można nimi opryskiwać rośliny, podać przez fertygację, stosować w hydroponice i zaprawiać przed sadzeniem. Można także mieszać ze środkami ochrony roślin i nawozami, z wyjątkiem środków bakteriobójczych i miedziowych.

Na plantacjach jagodowych B. Drzaga zalecał moczenie sadzonek w 0,1-0,4% roztworze, a do fertygacji – dwa podania po 0,5 l/ha, przy standardowej wilgotności gleby rozpuścić w 10-15 m³ wody. W przypadku suszy lepiej jest najpierw podać 5-6 m³ wody, a następnie podać produkty przy wykorzystaniu 10m³ wody i ponownie puścić samą wodę, co wspomoże dostanie się produktu do strefy korzeniowej rośliny.