Rośliny uprawne, w tym ozdobne

Jak informuje kierownik naukowy ILVO Johan Van Huylebroeck, Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek, czyli Instytut Badawczy ds. Rolnictwa, Rybołówstwa i Żywności, z Melle koło Gandawy zatrudnia ponad 650 osób. Prawie 220 spośród nich pracuje w dziale ILVO Plant („Rośliny”). Ważne tematy badawcze obejmują tu: rośliny przyszłości, rośliny w zmieniającym się klimacie, zrównoważone systemy produkcji, zdrowotność roślin oraz zdrową glebę (podłoża). Centrum Diagnostyki Roślin (DCP) – będące częścią instytutu – oferuje wsparcie dla producentów w zakresie analizy materiału roślinnego pod kątem obecności patogenów oraz szkodników.

Badania w dziale IVLO Plant koncentrują się na uprawach rolnych, ale ważne we Flandrii są również rośliny ozdobne. Instytut posiada własne programy hodowlane dotyczące krzewów ozdobnych, w tym róż, oraz doniczkowych azalii.

Silna pozycja ILVO

– W kraju i za granicą jest sporo innych stacji badawczych zajmujących się roślinami uprawnymi. Ale hodowla w tej dziedzinie finansowana ze środków publicznych została w Europie już znacznie ograniczona. W tym przypadku ILVO ma mocną pozycję – we Flandrii, całej Belgii, a nawet na naszym kontynencie – uważa J. Van Huylenbroeck.

Specyfika branży roślin ozdobnych

Jak tłumaczy Van Huylenbroeck, badania dotyczące genetyki i hodowli są istotne dla globalnej gospodarki w odniesieniu do produkcji żywności. Główne rośliny uprawne, produkowane lub konsumowane na całym świecie, są powszechnym przedmiotem działań hodowców komercyjnych, którzy przeznaczają duże nakłady na badania i rozwój, licząc na zwrot kosztów dzięki sprzedaży nasion (czy innych materiałów wyjściowych). Natomiast w branży roślin ozdobnych występuje rozdrobnienie i bardzo szeroki zakres produktów, toteż skala upraw i ich ogólne znaczenie są znacznie mniejsze. Firmom hodowlanym jest więc w tym przypadku o wiele trudniej osiągnąć rentowność przy tworzeniu i wprowadzaniu na rynek nowych odmian. Z drugiej strony, różnorodność charakteryzująca branżę roślin ozdobnych to siła tego sektora, którą warto wykorzystać.

Postęp dzięki współpracy

Niektórzy flamandzcy producenci roślin ozdobnych ściśle ze sobą (i naukowcami) współpracują, by mieć w ofercie nowe odmiany konkretnych gatunków, o określonych cechach. Tworzą spółki, które gromadzą fundusze i przeznaczają je na ukierunkowaną hodowlę. Pomagając w finansowaniu badań i prac hodowlanych zlecanych np. instytutowi ILVO, w zamian mogą uzyskać wyłączne prawo do ich rozmnażania.

Przykładem takiej spółki jest Azanova, która skupia producentów doniczkowych azalii – roślin będących jednym z symboli ogrodnictwa północnej Belgii, czyli Flandrii. I tak, Azanova może się pochwalić grupą (serią) Aiko, której odmiany wyróżnia innowacyjny kształt kwiatów i lepsza trwałość roślin u finalnego odbiorcy.

Z kolei BEST-select działa w sektorze szkółkarskim i jest właścicielem przełomowych odmian hortensji bukietowej (Hydrangea paniculata), takich jak Pinky-Winky i Bobo.

Innym udanym projektem, w który zaangażował się instytut z Melle, było wyhodowanie – we współpracy z firmą Herplant – odmian bukszpanu, które są odporne na patogen Calonectria, powodujący zarazę bukszpanu. Miały one premierę podczas targów IPM Essen 2019.

Cele oraz etapy współpracy IVLO i producentów roślin

– Nam w ILVO nigdy nie chodzi tylko o kolejny kolor kwiatów u nowej odmiany; musi istnieć też dodatkowy, wyższy cel. W przypadku wszystkich prac hodowlanych, niezależnie od innych kryteriów, ważnym aspektem jest odporność roślin na choroby, ale cele mogą również dotyczyć takich cech, jak na przykład wytrzymałość na suszę.

Tego typu projekty badawcze rozpoczynają się głównie z wykorzystaniem środków instytutowych, do których branża ogrodnicza dokłada tylko niewielką część funduszy. Badania na 1. etapie sprawdzają np., czy dana technika hodowlana może doprowadzić do osiągnięcia spodziewanych wyników w odniesieniu do realizowanego przedsięwzięcia (gatunku, odmian). W kolejnej fazie, też prowadzonej w ILVO, uczestniczą firmy, które już widzą potencjał prac w odniesieniu do swoich upraw. Następnie firmy mogą kontynuować hodowlę (selekcję) w swoim zakładzie, finansując ten końcowy etap we własnym zakresie (naukowcy z IVLO bywają nadal zaangażowani w cały proces poprzez udzielanie porad) – informuje Van Huylenbroeck.  W ILVO utworzono Living Lab Plant, aby ułatwić proces współtworzenia odmian i przepływu wiedzy do firm.

Nowoczesne techniki, nowe kierunki prac hodowlanych

Aby uzyskać nowe odmiany, ILVO stosuje wiele współczesnych metod hodowlanych, między innymi markery molekularne czy techniki wykorzystujące kultury in vitro, jak embryo rescue („ratowanie zarodków” – częste w hodowli mieszańców międzygatunkowych) lub poliploidyzacja.

– To właśnie nowoczesne, specjalistyczne techniki umożliwiają nam wprowadzenie do DNA pożądanych cech, takich jak odporność na choroby, suszę bądź mróz, szybciej niż w przypadku tradycyjnej hodowli. Klasyczna hodowla jest bardziej osiągalna dla „ogółu”, ale szczególnie w przypadku roślin o wieloletnim cyklu uprawowym, okazuje się procesem niezwykle długotrwałym. Ponadto podczas tradycyjnego krzyżowania zawsze trzeba uważać, aby nie wprowadzić niepożądanych cech, które później wymagałyby ponownej eliminacji. Dzięki ukierunkowanej hodowli, przy użyciu nowoczesnych technik, możliwe jest natomiast uzyskanie pożądanego efektu wprost, w o wiele krótszym czasie.

– Róża jest przykładem rośliny uprawnej, która dzięki współczesnym odmianom wymaga znacznie mniej zabiegów ochrony niż w przeszłości, a jest to głownie wynikiem ukierunkowanej hodowli – podkreśla Johan Van Huylebroeck. ILVO pracuje obecnie również nad metodami hodowli, które pomogą otrzymywać bardziej zwarte rośliny, wymagające mniejszej ilości retardantów wzrostu, co  także uczyni produkcję bardziej zrównoważoną.

Van Huylenbroeck ma wielką nadzieję, że nie zamknęły się ostatecznie drzwi przed inną nową techniką hodowlaną CRISPR-Cas (która jest zakazana w UE – przyp. red.). Jej stosowanie w oczywisty sposób przyczyniłaby się np. do ograniczenia chemicznej ochrony upraw.

Autor: Ivan De Clercq (AVBS), na zlecenie VLAM

Opracowanie: AC