Na podstawie danych FAOstat, w 2021 r. borówka na świecie była uprawiana na 163 741 ha, z produkcją 1 mln 113 tys. ton. W Europie z tej ilości produkowanych jest 18% owoców, czyli ok. 183 tys. ton. W Portugalii jej uprawa zajmuje 2,6 tys. ha. To plasuje Portugalię jako czwartego producenta pod względem powierzchni uprawy borówki na starym kontynencie, a trzeciego pod względem wielkości zbiorów. Spośród wszystkich uprawianych gatunków jagodowych, powierzchnia uprawy borówki w Portugalii jest największa i stanowi 52% – rocznie jest to produkcja na poziomie ponad 17 tys. ton owoców. Kraj ten jest także znaczącym eksporterem borówek – rocznie jest to eksport wartości 32,5 mln euro, ze średnią ceną 5,8 euro/kg. Portugalczycy najwięcej borówki uprawiają w polu, w otwartym gruncie, aczkolwiek uprawy w tunelach są coraz powszechniejsze. W uprawach pod taką osłoną dominują rośliny uprawiane w pojemnikach, w przeznaczonym dla borówki podłożu. Sezon trwa od lutego do listopada.

Powierzchnia uprawy gatunków jagodowych w Portugalii w hektarach (źródło: prezentacja Pedro Bras de Oliveira)

Zmiany na przestrzeni lat

W Polsce uprawa borówki jest znana od ok. 40 lat. W podobnym czasie borówka pojawiła się także w Portugalii. Tam w 1985 roku powstały pierwsze poletka, na których testowano ponad 10 znanych wtedy odmian. Te poletka miały dać odpowiedź, czy borówka może być wprowadzona do powszechnej uprawy w Portugalii. Poletka były umiejscowione w rejonach Quinta de Lamaçais and Quinta do Brejo. Późniejsze doświadczenia (założone 10 lat później) w stacji eksperymentalnej Fataca Odemira dopiero obejmowały odmiany trzech typów borówek – północnego, południowego i Rabbiteye. O wprowadzeniu technologii produkcji borówek pod osłonami można było usłyszeć na konferencjach branżowych dotyczących roślin jagodowych na początku lat 2000, podczas gdy próby z uprawą w substratach rozpoczęły się dopiero w 2022 r. W Portugalii prowadzone próby pokazały, że w tamtejszym klimacie lepiej sprawdzają się odmiany typu południowego niż północnego. Dodatkowo plantatorzy zrozumieli jakie znaczenie ma zastosowanie tuneli i przeniesienie roślin z pola do pojemników wypełnianych odpowiednią mieszanką podłoży. W doświadczeniu pokazanym przez prelegenta wykazano, że wyższe plonowanie z krzewu 2-letniego dotyczyło takich odmian, jak Paloma, Star i O’Neil oraz w niewielkim stopniu Duke.

Plonowanie borówki (g/roślinę) w zależności od odmiany i technologii – w polu i w tunelu (źródło: prezentacja Pedro Bras de Oliveira)

Odmiany na potrzeby konsumentów

Bardzo ważną kwestią, na którą zwrócił uwagę prelegent są odmiany. Oczywiście obecnie dostępność odmian jest dużo większa niż 20-30 lat temu. Dzisiaj decyzja o posadzeniu tej czy innej odmiany powinna być uzależniona od zalet owoców, a tym samym od wymagań konsumentów. Dziś także plantator zakładający nowe nasadzenia powinien zwrócić uwagę na przeznaczenie owoców, czyli kierunek ich sprzedaży. Pedro Bras de Oliveira zwrócił też uwagę na średnie plonowanie plantacji borówki w Portugalii, które jest wyliczone na średnim poziomie 7,5 t/ha. Jest to zdaniem specjalisty plon dużo za niski dla uzyskania odpowiedniej opłacalności. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy pokazał on niskie plony nisko plonujących odmian i starszych nasadzeń, głównie na plantacjach zakładanych w północnej części kraju. Powinny one być wymienione na nowe nasadzenia, na nowsze odmiany, pozwalające na uzyskanie dużo wyższych zbiorów. Dodatkowo na niskie plonowanie wpływ mają błędy producentów w nawożeniu i nawadnianiu. Tu z pomocą powinny przyjść najnowsze technologie, szczególnie te dotyczące precyzyjnego podawania nawozów i wody. Wyższe zbiory na młodszych plantacjach są także efektem wytwarzania przez nowo wyhodowane odmiany większych owoców, o większym kalibrze.

Wyzwania przed producentami portugalskimi…

…są zbliżone do wyzwań stojących przed naszymi krajowymi producentami. Największym wyzwaniem jest znalezienie najlepszej odmiany, tej dobrej dla plantatora i tej o odpowiednich parametrach owoców, aby zaspokoić wymagania dzisiejszych konsumentów. Odmiany „nowej generacji” muszą spełniać wymagania odbiorców krajowych i eksportowych. Pierwszy z trendów na rynku konsumenckim jest taki, że coraz więcej osób zwraca uwagę na zdrowie i poszukuje żywności bogatej w składniki odżywcze. Borówki są doskonałym przykładem zdrowej żywności, ponieważ są pełne witamin, minerałów i przeciwutleniaczy. Po drugie, konsumenci coraz częściej szukają wygodnej do spożycia żywności, np. w podróży. Borówki są doskonałym rozwiązaniem, ponieważ można je zjadać bezpośrednio, ale też łatwo dodać do jogurtu, owsianki lub koktajlu. Po trzecie, duża grupa konsumentów staje się bardziej odważna w swoich wyborach żywieniowych i chętnie próbuje nowych propozycji. Borówki wpisują się w ten trend, ponieważ są wyjątkowym owocem, którego wiele osób nigdy wcześniej nie próbowało. Trendy te wskazują, że istnieje duży popyt na borówki ze strony konsumentów.

Borówki w wygodnych opakowaniach typu punnet (fot. D. Łabanowska-Bury)

Większa penetracja rynku

W Portugalii, podobnie jak we wszystkich krajach produkujących borówki, cena owoców od kilku lat spada, co może przekładać się na niższe dochody gospodarstw. Szczególnie widoczne jest to u tych ogrodników, którzy swoje owoce zbywają do sieci marketów. Sieci korzystają z rosnących wielkości dostaw i organizują akcje promocyjne. To przekłada się pozytywnie na wzrost konsumpcji i sprzedaż owoców. Jedyną opcją utrzymania wysokiej opłacalności w produkcji borówki jest „wejście” w nowe, bardziej plenne odmiany, w nowe technologie pozwalające na uzyskanie wyższego plonowania z jednostki powierzchni. Zakłada się, że w ciągu kolejnych lat będzie następował wzrost zapotrzebowania na borówki, ale aby nie doszło do odwrotu od tej tendencji plantatorzy powinni zwrócić uwagę na jakość i bezpieczeństwo owoców wprowadzanych na rynek.