Dobre planowanie nawadniania

Powinno się zaplanować nawadnianie przed rozpoczęciem uprawy (a nawet jeszcze wcześniej – przed zakupem instalacji nawadniającej i podłoża). W ostatnim okresie stworzono wiele narzędzi umożliwiających kontrolę wielkości i częstotliwości dawek pożywki, w zależności od ilości podłoża przypadającego na roślinę. Jednym z nich jest program kalkulacyjny, będący częścią „Cultilene Framework” – zbioru narzędzi i zasad postępowania z podłożem.

Wełna mineralna, ze względu na swoje cechy fizyko-chemiczne, stwarza możliwość regulacji warunków (wilgotności i EC) w każdym punkcie maty uprawowej. Po dokonaniu wyboru podłoża – typu oraz wielkości mat – należy rozplanować ich rozmieszczenie oraz zagęszczenie roślin (powinno być dostosowane do warunków panujących w obiekcie). Trzeba zwrócić uwagę na niedocenianą przez wielu kwestię dobrania odpowiedniej ilości podłoża przypadającego na roślinę, czy – jak przyjmuje się w ogrodnictwie holenderskim – na 1 m2 szklarni (takie założenie jest korzystne, gdyż również inne parametry danego obiektu kalkuluje się w przeliczeniu na 1 m2).

Aby możliwe było utrzymanie optymalnej wilgotności podłoża, konieczna jest możliwość podania roślinom określonej ilości pożywki we właściwym czasie. Duże znaczenie ma więc kalkulacja wydajności kroplowników i ustalenie ich liczby w sekcji zaworowej, liczby sekcji, wydajności pompy dozownika itp. Wspomniany wyżej program kalkulujący nawadnianie pozwala na sprawdzenie, czy dana instalacja jest dobrze zaprojektowana – co pozwala uniknąć potencjalnych błędów przy zakupie instalacji i urządzeń nawadniających.

Nacięcia drenażowe

Bardzo istotnym czynnikiem, pozwalającym na utrzymanie właściwych parametrów w macie, jest odpowiednie zlokalizowanie i wykonanie otworów drenażowych, które zapewniają właściwą kontrolę poziomu wilgotności i EC. Bardzo ważne jest umiejętne wykonanie tych nacięć, tak aby zapewniały możliwość wymiany pożywki w matach. Skuteczna strategia nawadniania opiera się na założeniu, że jeden kroplownik przypada na ściśle określoną objętość maty, także rozmieszczenie otworów drenażowych musi podlegać temu założeniu – oznacza to, że każdy otwór drenażowy ma przypadać na taką samą objętość podłoża, jak kroplownik. Tylko wówczas mamy zagwarantowane wyrównanie parametrów wilgotności i EC w całej objętości maty. Należy zwrócić uwagę na bardzo istotną prawidłowość, która – choć w rzeczywistości jest niezwykle prosta i oczywista – czasami bywa zapominana:

to nie folia czy zredukowana liczba nacięć drenażowych zatrzymuje pożywkę w macie, lecz struktura maty.

Przelew występuje wówczas, gdy mata nie może zabsorbować większej ilości pożywki. Folia nie ma wpływu na czas, w którym dojdzie do przelewu, zależy to zawsze od strategii nawadniania. Zaleca się, by nacięcia drenażowe były wykonane w najniższych punktach maty, na obu jej końcach oraz pomiędzy kostkami, z jednej lub z dwóch stron (gdy trudno ocenić, który bok maty jest położony niżej). Tylko w ten sposób można zredukować standardowe odchylenia i różnice w obrębie systemu korzeniowego, co ma bezpośredni i podstawowy wpływ na rozwój roślin, jakość i wielkość plonu. Prawidłowe rozmieszczenie otworów drenażowych gwarantuje właściwe nawodnienie maty, dobre „odświeżanie” pożywki w macie i odprowadzenie przelewu.

Określenie dawki pożywki

Kolejnym krokiem jest dobranie właściwej dawki nawodnieniowej. Warto przypomnieć, że nieduże, częściej podawane dawki zawsze powodują zwiększenie wilgotności podłoża. Podawanie pożywki w mniejszych porcjach prowadzi do uzyskania szerokiego kąta jej rozejścia się spod kroplownika (rys. 1) i przemieszczania się we wszystkie strony maty. Prowadzi to do lepszego wysycenia maty pożywką. Większe i rzadziej podawane dawki prowadzą natomiast do zawężenia kąta rozchodzenia się pożywki w macie. W tej sytuacji nie cała objętość podłoża jest właściwie wysycona pożywką.

Dawka nawodnieniowa powinna być dobrana tak, by spełniała następujące zadania:

• utrzymywała równomiernie nasączenie mat pożywką i żądany poziom wilgotności
• umożliwiał równomierny rozkład EC w objętości podłoża.

Przy obliczaniu możemy posługiwać się kalkulatorem dawki na jeden lub dwa kroplowniki (w zależności od systemu).
Jako założenie przyjmujemy, że na ilość podłoża przypadającą na jeden kroplownik składa się objętość maty wraz ustawionymi na niej kostkami. Używając kalkulatora posługujemy się tzw. współczynnikiem dawki polewowej (Dose Size Factor – DSF), który jest bardzo wygodny w praktyce. Opracowano go na postawie wieloletnich obserwacji, doświadczeń i pomiarów naszego podłoża w różnych obiektach. Ułatwia on określenie optymalnej dawki nawodnieniowej, zapewnienie pełnego wysycenia oraz „odświeżania” pożywki w macie. DSF oblicza się, dzieląc ilość mililitrów pożywki, ustaloną na dozowniku na jeden cykl podlewania, przez objętość podłoża (obejmującego zarówno matę, jak i kostkę) przypadającą na jeden kroplownik.

Właściwa wartość DSF mieści się w przedziale od 20 do 30, przy zakładanym optimum = 25. Wyższy – równy lub przekraczający 30 – świadczy o tym, że ustalona dawka jest zbyt wysoka. Współczynnik 20 i niższy oznacza natomiast, że jest ona zbyt mała.

Gdy zastosowana dawka jest zbyt mała na jeden cykl, następuje niepełne wysycenie całej objętości maty, złe wypłukanie starej, „zużytej” pożywki, brak jej „odświeżenia” w macie i – ostatecznie – nadmierny wzrost wilgotności w macie i EC, co wpływa negatywnie na rozwój roślin.

DSF mieszczący się w granicach od 20 do 30, a zwłaszcza mający rekomendowaną wartość 25, dzięki szerokiemu kątowi rozchodzenia się pożywki spod kroplownika i spod kostki, pozwala na równomierne rozprowadzenie pożywki w macie, całkowitą jej wymianę w objętości maty (pełne przepłukanie i odświeżenie pożywki) oraz stabilizację wilgotności i EC na żądanym poziomie.

Dawka zbyt duża na jeden cykl, przy której współczynnik jest równy lub większy od 30, powoduje szybkie i gwałtowne przepłynięcie pożywki spod kroplownika i
spod kostki w macie, pod zbyt wąskim kątem, pionowo, a co za tym idzie, system korzeniowy jest zmuszony do przechodzenia w dolne warstwy maty, następuje obniżenie wilgotności maty i EC. Utrudniona jest także resaturacja (ponowne nasączenia) podłoża, a więc poziom wilgotności i EC nie może zostać podniesiony.

Pomiary wilgotności maty

Dla prawidłowej kontroli wilgotności podłoża konieczne jest użycie odpowiednich przyrządów pomiarowych, stacjonarnych bądź przenośnych. Do pierwszej z wymienionych grup należy na przykład system Spider, który zbiera co 4 min. dane z jednego punktu maty lub z kilku mat, następnie program przetwarza zebrane pomiary i przedstawia wyniki w postaci diagramu na ekranie monitora, obrazującego aktualny stan podłoża. W przypadku użycia prostszych, przenośnych urządzeń pomiarowych duże znaczenie ma znalezienie właściwego miejsca pomiaru. Wieloletnie doświadczenia wskazują, że sensor urządzenia pomiarowego powinno się umieszczać w pozycji wertykalnej w odległości około 5 cm od kostki, od środka maty. Można bowiem przyjąć, że parametry maty są wtedy najbardziej zbliżone do wartości rzeczywistych. Inne usytuowanie urządzenia pomiarowego może doprowadzić do błędów wynikających np. z szybkiej zmiany EC, w przypadku zbyt blisko umieszczonego kroplownika.

Zaleca się jednak wykonanie większej liczby pomiarów. Dokładny obraz, czyli tzw. profil maty, można uzyskać przeprowadzając szereg pomiarów – przyjmuje się, że pożądane jest wówczas aż 21 punktów. Pomiar taki pozwala dokładnie określić, czy sposób nawadniania maty jest poprawny. W niektórych matach można wykonywać horyzontalne pomiary wilgotności podłoża i EC. Powinno się je przeprowadzać wbijając specjalne standardowe urządzenie pomiarowe w długi bok maty na trzech poziomach: w odległości ok. 1,5 cm od górnej powierzchni maty, w połowie wysokości maty i ok. 1,5 cm od dolnej powierzchni maty. Pomiary te należy wykonywać w ściśle określonych miejscach na każdym poziomie (np. przy macie długości 1 m i dwóch dużych kostkach na macie wykonujemy pomiary: przed kostką, pod kostką, za kostką, pomiędzy kostkami, przed kostką, pod kostką i za kostką). Takie pomiary pozwalają dokładnie określić, jak rozkłada się wilgotność i EC w macie.

Gdy brak możliwości przeprowadzenia dużej liczby pomiarów, zaleca się wykonanie przynajmniej 4, za pomocą przenośnego urządzenia pomiarowego na jednym zaworze bądź na grupie zaworowej, codziennie o tej samej porze. Konieczne jest notowanie wyników pomiarów, celem stworzenia możliwości porównania parametrów w różnych dniach, bardzo pomocnej w ocenie aktualnej sytuacji.

Analizując wyniki pomiarów należy pamiętać, że pożądane jest możliwie najbardziej równomierne rozłożenie poszczególnych parametrów w macie, przede wszystkim wilgotności i EC.