Hodowla malin na potrzeby klienta

Historycznie, maliny produkowane lokalnie w Szkocji były przeznaczona do przetwórstwa – do produkcji dżemów, innych przetworów lub do mrożenia. Jednak od początku lat 80-tych XX wieku szkocki przemysł malinowy odnotowywał stały spadek z różnych powodów. Głównymi przyczynami były ostra konkurencja z Europy Wschodniej, utrzymująca niskie ceny dla szkockich producentów, oraz pojawiające się na coraz większą skalę choroby malin, w szczególności zgnilizna korzeni malin, wywoływana przez grzyba Phytophthora fragariae var. rubi. Od tamtego czasu rynek deserowych owoców w Wielkiej Brytanii wykazuje szybki wzrost i przewiduje się, że konsumpcja będzie rosła. Chociaż produkcja malin do przetwórstwa nie upadła, obecnie większość gospodarstw koncentruje się na produkcji i dostawach świeżych owoców, w szczególności na uprawie w systemach pod osłonami (daszki, tunele). Zalety tych systemów są nieocenione w trudnych warunkach klimatycznych Szkocji, m.in. pozwalają na wydłużenie sezonu i poprawę jakości owoców. Należy jednak zachować ostrożność przy wyborze odmian do stosowania w tych systemach – na przykład pod osłonami może zmienić się presja szkodników i patogenów. Dodatkowo pod osłonami można zainwestować w sadzonki długopędowe, dzięki czemu pojawia się możliwość wykorzystania genotypów o niskim zapotrzebowaniu na chłód i krótszym okresie wegetacji od kwitnienia do owocowania.

Program hodowli malin w JHI realizowany od 1954 r. odniósł fenomenalny sukces – zarejestrowane zostały 22 odmiany maliny. Prawdopodobnie najbardziej znane są odmiany z serii „Glen”, które są uprawiane na całym świecie. Pierwsza z nich, Glen Clova, została wprowadzona na rynek w 1970 roku i przez wiele lat była ostoją przemysłu malinowego, z plonami o 30% wyższymi niż standardowe odmiany w tamtym czasie. Glen Moy z 1981 roku była pierwszą odmianą malin bez kolców. Odmiany wyhodowane przez SCRI (obecnie część The James Hutton Institute) zajmują obecnie 96% rynku malin w Szkocji, a Glen Ample, zarejestrowana w 1996 roku, jest obecnie najczęściej uprawianą odmianą malin w Wielkiej Brytanii (jest także bardzo dobrze znana polskim plantatorom).

Dr Nikki Jennings była prelegentką ISFC w s’Hertogenbosch i opowiadała o nowych propozycjach szkockiego programu hodowlanego (fot. D. Łabanowska-Bury)

Odporność malin na szkodniki i choroby

Straty w uprawach spowodowane zgnilizną korzeni malin, wywoływaną przez grzyba Phytophthora fragariae var. rubi, w Szkocji wynoszą około 20%, a zatem rozwój odmian z odpornością ma ogromne znaczenie. Obecnie kilka istniejących odmian odpornych na zgniliznę korzeni nie ma akceptowalnej jakości owoców lub wielkości plonu, co wiąże się z niedostateczną wydajnością i brakiem opłacalności. Część konwencjonalnego programu krzyżowania w JHI jest ukierunkowana na rozwój odmian tolerancyjnych o komercyjnie akceptowalnych cechach agronomicznych. Osiąga się to poprzez krzyżowanie odmian rodzicielskich o znanej istniejącej odporności i badanie potomstwa na poletkach infekcyjnych. Przyszłe plany hodowlane w odniesieniu do odporności na Phytophthora opierają się na rozwoju markerów molekularnych w celu poprawy i przyspieszenia skuteczności selekcji. Naukowcy mają nadzieję, że w przyszłości przyspieszone metody selekcji pomogą w produkcji obiecujących odmian odpornych.

Duża mszyca malinowa (Amphorophora idaei) jest wektorem czterech głównych wirusów malin. Źródłem odporności na mszyce jest pojedynczy gen dominujący A10. Nadaje on odporność na cztery biotypy szkodnika. Podatne potomstwo jest odsiewane na wczesnym etapie programu krzyżowania, przed sadzeniem. Rozwój odmian o silnej odporności na mszyce jest ważny, ponieważ istnieje niewiele źródeł odporności na wirusy przenoszone przez mszyce, które można łatwo wyselekcjonować.

Nowe odmiany maliny – także dla polskich producentów

Ciekawą odmianą pokazaną przez dr Nikki Jennings jest Glen Mor. Ta nowa odmiana maliny owocująca na pędach dwuletnich (ale także jednorocznych, w górnych partiach) charakteryzuje się wyjątkową jakością owoców, o bardzo dobrym smaku, oraz wysokimi plonami. Roślina ma proste bezkolcowe pędy, a dodatkowo odznacza się przydatnością do uprawy zarówno w glebie, jak i w podłożu kokosowym. Ma dobrą odporność na zgniliznę korzeni maliny (Phytophthora spp.). jak informowała N. Jennings, na polu zasiedlonym przez patogeny nie wykazywała symptomów choroby przez sześć lat. Prelegentka podkreśliła, że Glen Mor jest odporna także na większość biotypów mszycy malinowej (Amphorophora idaei). Owoce są łatwe do zbioru – dobrze odchodzą od dna kwiatowego, dlatego są lubiane przez zbieraczy.

Druga ciekawa propozycja to Lewis – malina owocująca na pędach jednorocznych, której owoce w Szkocji dojrzewają pod koniec lata, a nawet na początku jesieni – po odmianie ‘Polka’. Owoce odmiany Lewis są bardzo duże, jasnoczerwone, błyszczące, są słodkie, aromatyczne. Owoce zbiera się dość szybko, bo łatwo odchodzą od dna kwiatowego. Roślina ma proste wzniesione pędy.

Trzecia odmiana polecana przez dr Nikki Jennings to Skye. Na szkockich plantacjach standardowo owocuje późno w sezonie, podobnie jak Kwanza. Największe plony można osiągnąć przy uprawie z sadzonek długopędowych, na dwa zbiory. Wówczas drugi zbiór z tych samych sadzonek można otrzymać wcześnie w sezonie – przed Glen Ample. Jakość owoców jest bardzo wysoka w przypadku zbioru i wiosennego, i jesiennego.

Prelegentka pokazał także odmianę znaną nadal pod numerem hodowlanym – 0658C5. Jest to dość ciekawa malina owocująca w średniowczesnym terminie, na pędach dwuletnich. Owoce są łatwe do zbioru, dlatego zbiór jest stosunkowo tani (ważna cecha przy rosnących kosztach pracy). Wydajność z jednostki powierzchni jest wysoka, a hodowczyni podkreśliła, że odmiana jest także łatwa w uprawie.

Jeżyna w kręgu zainteresowania hodowców

W JHI od kilu lat jest prowadzony także program hodowli jeżyny nastawiony na znalezienie odmiany o bardzo dużych atrakcyjnych owocach i wyjątkowym smaku. W ocenie jest wiele ciekawych klonów, ale jeden z nich został już pokazany w Holandii jako pierwszy na liście do rejestracji – Bramble 18-5. Jest wyjątkowy i w testach w instytucie i na plantacjach pilotażowych. Owoce są duże, o wyrównanej wielkości i kształcie. Aromatyczne, słodkie – bez gorzkiego, kwaśnego posmaku. Wybarwienie jest także cechą stabilną. Bramble 18-5 jest plenna, w szkockich testach lepsza od Loch Ness (standard w Szkocji). Pędy są półwzniesione i bezkolcowe.

Nowa propozycja JHI: jeżyna Bramble 18-5 o atrakcyjnych dużych i słodkich owocach (fot. N. Jennings)