Dlaczego skośnik pomidorowy (Tuta absoluta) jest tak groźny?

Skośnik pomidorowy prócz pomidorów atakuje inne gatunki uprawne i dziko rosnące z rodziny psiankowatych (ziemniak, psianka czarna, psianka pospolita, bieluń dziędzierzawa, tytoń, papryka i bakłażan. Do Europy szkodnik przywędrował z Południowej Ameryki. Inwazja na Europę rozpoczęła się w roku 2006.  W Polsce pierwsze sygnały o skośniku pomidorowym pojawiły się w roku 2013, w południowo-wschodniej część kraju. Już w 2016 roku był w Polsce centralnej, a w 2017 jego obecność sygnalizowano na zachodzie kraju. Do tak szybkiego rozprzestrzeniania się szkodnika przyczynia się człowiek przewożąc rośliny i owoce. Szkodnik na bliższe odległości jest również przenoszony przez wiatr. Motyle żyją krótko, samice 10-15 dni, samce 6-7 dni.

Jest owadem ciepłolubnym (w niskich temperaturach ginie), dlatego najwięcej szkód może wyrządzać w uprawach pod osłonami. W ciepłe lata atakuje także pomidory uprawiane w polu – najczęściej są tam przenoszone razem z rozsadą. Najdokładniej opisane są objawy uszkodzeń na pomidorze. Pomidor jest atakowany przez skośnika w każdej fazie rozwoju. Larwy, po wyjściu z jaj wgryzają się do liści, łodyg lub owoców pomidora, tworząc miny albo charakterystyczne korytarze. W liściach wyżerają miękisz pozostawiając nienaruszoną dolną i górną skórkę. Mina jest widoczna, ma nieregularny kształt i z czasem ulega nekrozie. Wewnątrz miny widoczne są czarne grudki – są to odchody gąsienic. Uszkodzone liście mają zmniejszoną powierzchnię asymilacyjną, co ma wpływ na wzrost i plonowanie.  Jeśli gąsienice żerują w łodydze, roślina ma zmieniony pokrój. Obecność kilku gąsienic powoduje zahamowanie wzrostu.  Na pąkach wierzchołkowych, kwiatach i owocach pomidora widoczne są odchody gąsienic. W miejscach żerowania rozwijają się choroby grzybowe i bakteryjne.  Plon i jakość owoców pomidora jest niższy i gorszej jakości.

Opis szkodnika

Jest to mały motyl, dorasta do około 10 mm. Skrzydła ma pokryte srebrnoszarymi łuskami, a na przednich widoczne są ciemne plamki. Motyle są aktywne w nocy, a w dzień kryją się między liśćmi.  Samica składa kremowe, cylindryczne jaja na dolnej stronie liści oraz na łodygach (około 260 sztuk). Jaja w fazie embrionalnej ciemnieją, a przed wykluciem stają się prawie czarne. Po 4-5 dniach wylęgają się gąsienice, które są jasnokremowe z ciemną głową. W miarę wzrostu zmieniają kolor na różowy, a później zielony.  Gąsienice żerują 13-15 dni i dorastają do  7,5 mm. Przepoczwarczenie gąsienicy odbywa się w glebie lub na powierzchni liścia, lub w zwiniętym liściu albo w tunelu na roślinie, na której żerowała. Poczwarka jest początkowo zielonkawa, później staje się ciemnobrązowa. Ilość pokoleń i długość cyklu rozwojowego jednego pokolenia zależy warunków klimatycznych. Skośnik pomidorowy może wytworzyć 10-12 pokoleń w roku. Zimuje stadium jaja, poczwarki lub motyla.

Profilaktyka i zwalczanie

• Po stwierdzeniu obecności szkodnika należy do płodozmianu wprowadzić gatunki nieżywicielskie. Stosować odpowiednią orkę, nawożenie i nawadnianie. Usuwać i niszczyć zaatakowane rośliny oraz usuwać resztki pożniwne ziemniaka i pomidora – głównych żywicieli skośnika pomidorowego.
• Populację można ograniczyć stosując zabiegi fitosanitarne jeszcze przed rozpoczęciem produkcji w szklarni. Kontrolować rozsadę, ponieważ jest to najczęstsza droga przenoszenia skośnika.
• Do ustalenia obecności szkodnika stosuje się pułapki feromonowe pozwalające monitorować obecność i liczebność motyli.
• Można stosować pułapki świetlne – odławiają samce i samice.
• Stosować czarne tablice lepowe Horiver Tuta.
• Lustracja uprawy 2-3 razy w tygodniu – należy zwrócić uwagę na obecność min na liściach. Miny spowodowane żerowaniem Tuta absoluta  bardzo często są mylone z minami wygryzionymi przez miniarki. PAMIĘTAJMY – skośnik pomidorowy jest motylem,  larwa jest gąsienicą (młode są jasnokremowe z ciemną głową, w miarę wzrostu zmieniają kolor na różowy, a później zielony), a miniarki to muchówki ich larwy są beznożne, przezroczyste i białe, a starsze larwy mają ciemniejszą główkę. W odróżnieniu od objawów żerowania miniarki miny skośnika są szersze. Zła diagnostyka jest przyczyną złej decyzji dotyczącej zwalczania.
• Środki do zwalczania – patrz tabela. W uprawach szklarniowych, dzięki sprzyjającym warunkom skośnik pomidorowy ma zdolność do szybkiego rozwoju. Bardzo często populacje nakładają się na siebie przez co trudno jest uzyskać wysoką skuteczność podczas jednego zabiegu insektycydem (biologicznym i chemicznym) i podczas stosowania jednej metody ochrony.
• Dobrą skuteczność w zwalczaniu wykazują żywe organizmy (np. Macrolophus pygmaeus oraz M. caliginosus, Trichogramma achaeae), których pokarmem są jaja i gąsienice. Stosując taką metodę należy pamiętać o szczegółowym zapoznaniu się z instrukcją stosowania lub zasięgnąć porady od przedstawiciela firmy.
• W hurtowniach i magazynach należy ustawiać pułapki feromonowe do wyłapywania osobników dorosłych. Dobre efekty daje zastosowanie pułapki wodnej Tutasan. Pułapka ta zalecana jest również do masowego wyłapywania skośnika pomidorowego w szklarni lub na polu. Pułapkę Tutasan należy używać w połączeniu z feromonami Pherodis.

Środki zarejestrowane do zwalczania skośnika pomidorowego.

* zalecenia dla upraw małoobszarowych

**preparat zarejestrowany do zwalczania szkodników: „owady ssące (z wyjątkiem: Heteroptera – pluskwiakami różnoskrzydłymi), gryzące oraz minujące”