Wielkość produkcji borówek

Według najnowszych danych nasadzenia borówek w Polsce obejmują ponad 12 tys. ha i liczba ta z roku na rok rośnie. W 2022 r. krajowi plantatorzy wyprodukowali ponad 55 tys. ton niebieskich jagód, a na 2023 rok produkcja była już oszacowana na 67,5 tysiąca ton! Ze wszystkich owoców jagodowych rośnie tylko produkcja borówek. Spadki są przewidywane dla truskawek, malin, porzeczek i agrestu (ten trend widocznych jest już od kilku lat). Jak w każdej produkcji owoców, także w produkcji borówek plantatorzy napotykają jednak na szereg przeciwności. Głównie są to: wysokie koszty pracy; niedobór pracowników; ograniczone możliwości zagospodarowania owoców; nadprodukcja w niektórych latach i, co za tym idzie, niska cena zbytu, która nie pokrywa kosztów produkcji. Na szczęście borówki są nadal produktem pożądanym na rynku. Badania firmy Kantar prowadzone od kilku lat wskazują, że popyt na borówki rośnie. W 2020 r. 45% populacji jadło borówki, podczas gdy w 2023 roku było to już 56% Polaków i Polek.

Plantacji borówki wysokiej w Polsce z roku na rok przybywa (fot. D. Łabanowska-Bury)

Jakie są możliwości sprzedaży borówek?

Pierwszy powszechny kanał sprzedaży borówek to bezpośrednia sprzedaż owoców deserowych np. z gospodarstw (stanowiska na ulicy nieopodal plantacji), pick-your-own (system samozbiorów cieszący się coraz większą popularnością w Polsce, szczególnie po okresie pandemii COVID-19), a także sprzedaż na targowiskach czy bazarach. Nadal duży procent produkcji owoców deserowych z krajowych plantacji jest zbywany przez pośredników, m.in. na rynkach hurtowych. Coraz większa grupa producentów oferuje swoje owoce przez internet (własny sklep, platforma sprzedażowa), a te gorszej klasy jakościowej trafiają do przetwórstwa. Wciąż zbyt mały odsetek owoców jest sprzedawany dalej przez grupy producentów mające kontrakty na dostawy do dyskontów, supermarketów, sklepów sieciowych.

A czym w takim razie różnią się te kanały zbytu? Pierwsza i bardzo istotna różnica to wymagania jakościowe. Kolejna to wymagania dotyczące certyfikacji – każdy odbiorca ma swoje wymagania dotyczące certyfikatu potwierdzającego jakość produktu, jak np. Global GAP czy certyfikat produkcji ekologicznej. Każdy kanał sprzedaży ma swoje wymagania dotyczące rodzaju opakowania, a zatem inne może być zaangażowanie plantatora w przygotowanie partii towaru. Gdy towar jest zbywany przez grupę producentów, plantator nie musi martwic się o opakowania jednostkowe, bo najczęściej  owoce trafiają do sortowania w opakowaniach zbiorczych i tam – po sortowaniu – są pakowane w odpowiadające odbiorcy opakowania jednostkowe. Mogą to być albo typowe „punnetki” albo opakowania zamykane folią, top-seal.

Obowiązki plantatora

Poza pakowaniem, na plantatorach spoczywa wiele obowiązków. Są to: przygotowanie pola, prowadzenie krzewów, przygotowanie programu nawożenia, ochrona roślin, organizacja zbioru, w tym zapewnienie odpowiedniej liczby pracowników, a także pokrycie kosztów pracy – przy często niskich cenach zbytu owoców. W tym momencie pojawia się pytanie – czy to się opłaca? Same zbiory owoców znacznie podrożały. Z analizy dr. Dariusza Paszko (UP w Lublinie) pokazanej podczas wykładu wynika, że różnica ta pomiędzy sezonem 2021 a 2022 wynosiła od 16-23% w górę, w zależności od typu odmiany. Najwięcej plantator musiał zapłacić za zebranie kilograma owoców w 2022 pod koniec zbiorów – nawet 4,30 zł. Koszty zbioru w 2023 jeszcze bardziej wzrosły, dochodząc do 6 zł/kg w przypadku odmian późnych. Średnie koszty wyprodukowania owoców na 1 ha w 2022 roku wynosił 78,2 tys. zł i był to wzrost o 12 tysięcy względem 2021 roku.

Realne działania w celu ograniczenia kosztów produkcji

W październiku 2023 r. konsorcjum TURBO BERRY rozpoczęło prace w ramach operacji pt. „Innowacyjna technologia prowadzenia plantacji borówki wysokiej pod kątem przydatności owoców do zbioru mechanicznego”. Partnerami realizującymi projekt są: firma doradcza FreshMazovia.com Spółka Jawna Maciej Majewski (lider projektu), Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach, Przedsiębiorstwo Handlowe ELFRUIT Elżbieta Kawęczyńska oraz dwa gospodarstwa sadownicze specjalizujące się w produkcji owoców borówki wysokiej. W ramach planowanej operacji realizowane będą prace rozwojowe dotyczące opracowania technologii produkcji borówki wysokiej, której efektem będzie innowacyjny produkt, w postaci owoców borówki dostosowanych do zbioru mechanicznego z przeznaczeniem na rynek deserowy.

Pierwsza innowacja…

…w tym projekcie polega na „zakupie owoców na krzewie”. Ma to zwalniać plantatora z konieczności organizacji zbioru owoców, gdyż ten obowiązek spoczywa na kupującym owoce. Firma handlowa, która posiada stosowne zaplecze, dzięki wypożyczeniu na sezon kombajnu oraz urządzeń do sortowania, jest w stanie zweryfikować o ile realnie można obniżyć koszty i przez to cenę produktu końcowego. Ta sama firma będzie prekursorem w zakresie organizacji pracy zbiorów.

Druga innowacja

„Racjonalizacja kosztów nawożenia roślin”, czyli wprowadzenie metod diagnostyki potrzeb wodnych i pokarmowych będzie miało pozytywny wpływ nie tylko na środowisko naturalne, ale także na ograniczenie kosztów produkcji. Proponowana metoda umożliwia prowadzenie diagnostyki zasobności mineralnej gleby i stanu odżywienia roślin regularnie w ciągu całego okresu wegetacji roślin, dając możliwość optymalnego dostosowania wielkości dawek nawożeniowych. Rozwiązanie to zdecydowanie różni się od tradycyjnej metody diagnostyki polegającej na analizie gleby prowadzonej raz na 4 lata, czy nawet sprawdzaniu fizycznym zasolenia gleby.

Trzecia innowacja

„Ograniczenie eutrofizacji środowiska naturalnego”, które polega na wprowadzeniu do praktyki najnowszej technologii oceny potrzeb wodnych i nawożeniowych roślin, która pozwala na dostarczenie tylko takich ilości wody i nawozów, które są potrzebne. Oznacza to brak efektu skażenia środowiska nadmierną ilością nawozów.

Czwarta innowacja

„Produkcja owoców wysokiej jakości dla konsumenta”. Celem jest dostarczenie na rynek owoców borówki wysokiej określonej wielkości, które będą przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji. Owoce takie muszą być najwyższej jakości, ze szczególnym naciskiem na ich jędrność i twardość, aby nie ulegały uszkodzeniom w czasie zbioru i sortowania. Należy także pamiętać, że nadmierne nawożenie, np. azotem, może prowadzić do utraty jędrności miąższu i twardości skórki owoców oraz pogarszać ich parametry przechowywania.

Proponowane rozwiązania agrotechniczne i techniczne wprowadzone na plantacji borówki wysokiej pozwolą na:

• zwiększenie wydajności pracy (zbiór kombajnowy),
• ograniczenie kosztów produkcji owoców.

Zastosowane metody diagnostyczne pozwolą na:

• uzyskanie owoców najwyższej jakości przydatnych do zbioru kombajnowego, ale również spełniających wysokie wymagania konsumentów pod względem jędrności miąższu i twardości skórki.

Zrównoważone nawożenie i nawadnianie pozwoli na:

• racjonalizację nawożenia i nawadniania, co nie tylko ma szansę zredukować koszty produkcji, lecz także istotnie wpłynąć na ograniczenie eutrofizacji środowiska naturalnego.

Autorka – Dorota Łabanowska-Bury – podczas konferencji Jagodowe Trendy