Zielone nawozy

Intensywna uprawa warzyw prowadzi do szybkiego wyjaławiania gleby z substancji mineralnych. Zubożeniu podlega również próchnica, a równowaga właściwości fizyko-chemicznych pozostaje naruszona. Zmęczenie gleby występujące zwłaszcza przy monokulturowej uprawie jednego gatunku przez wiele lat na tym samym stanowisku, sprzyja to także nagromadzeniu się patogenów. Niska zawartość materii organicznej i pożytecznej mikroflory w glebie prowadzi do obniżenia tolerancji roślin na stresowe warunki uprawowe oraz choroby i szkodniki.

Ograniczona podaż obornika prowadzi do poszukiwania innych rozwiązań, mogących kompleksowo wzbogacić glebę w materię organiczną. Rozwiązaniem wartym uwagi jest wprowadzenie do gleby świeżej masy roślinnej, stanowiącej nawóz organiczny.

Groch pastewny po wymieszaniu z glebą

Optymalnym terminem wykonania takiego zabiegu jest faza rozpoczęcia kwitnienia roślin uprawianych na zielony nawóz, gdy wytworzyły bardzo dużą biomasę, a ich łodygi są jeszcze miękkie. Do tego celu na przede wszystkim polecane są gatunki z rodziny bobowatych. Na ich systemie korzeniowym bakterie z rodzaju Rhizobium tworzą brodawki. Bakterie te wiążą azot z powietrza i dostarczają go roślinom.

Korzenie peluszki z widocznymi brodawkami korzeniowymi (fot. P. Bucki)

Przeciętne nawożenie pod rośliny bobowate uprawiane na zielony nawóz mieści się w zakresie: 20 N kg/ha, 30-40 P₂O₅ kg/ha, 80 K₂O kg/ha.

Do uprawy w tunelach polecane są m.in. gatunki jednoroczne, pokładające się, np. groch polny (peluszka) i wyka kosmata. Nie odbijają po ścięciu, a dzięki wąskiemu stosunkowi C:N ich masa roślinna szybko ulega rozkładowi, co przyspiesza dostępność składników pokarmowych dla roślin następczych.

Często zdarza się, że w uprawie tunelowej np. papryki występuje przenawożenie w rzędach roślin wokół linii kroplujących. W dłuższej perspektywie może to doprowadzić do wymywania tych składników pokarmowych do głębszych warstw gleby. Można temu zapobiec uprawiając gatunki bobowatych o silnie rozgałęzionych systemach korzeniowych, np. bobik i łubin. Pobierają one składniki z głębszych warstw, a także uruchamiają niektóre pierwiastki (fosfor i potas) ze związków trudno dostępnych. W następnym roku po wymieszaniu z glebą składniki te będą udostępniane dla płytko korzeniących się roślin.

Nawozy zielone w postaci mieszanek bobowato-trawiastych wytwarzają większą biomasę, której rozkład jest bardziej rozłożony w czasie niż w monokulturowej uprawie bobowatych. Z traw warto wyróżnić żyto działające fitosanitarnie. Po wprowadzeniu nawozów zielonych glebę można ściółkować przezroczystą folią w pełni przepuszczającą promieniowanie słoneczne. Utrzymujące się pod nią warunki (wyższa wilgotność i temperatura) sprzyjają szybszemu rozkładowi materii organicznej i umożliwiają wcześniejszą uprawę roślin następczych. Należy jednak pamiętać, że przy zbyt dużej masie roślinnej mogą zachodzić beztlenowe procesy gnilne i powstawać substancje toksyczne.

Wykorzystanie przezroczystej folii przyspiesza rozkład biomasy

Rośliny należy przyorać na głębokość minimum 16 cm. Dobór gatunku, gęstość wysiewu oraz termin uprawy i przyorania masy zielonej należy więc dostosować indywidualnie do panujących warunków. Ich korzystne działanie następcze trwa średnio 2 do 3 lata, zależnie od stosunku węgla do azotu (C : N).

Bób

Pod osłonami najczęściej uprawianym warzywem z rodziny bobowatych jest fasola szparagowa i płaskostrąkowa. Doświadczenia prowadzone na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie wskazują, że bardzo obiecująca jest również ekologiczna uprawa bobu i ciecierzycy w tunelach. Są to gatunki  niewymagające zbyt dużych nakładów pracy i finansowych oraz ułatwiające dobór następczych roślin w zmianowaniu. Ponadto stanowią dobry przedplon pod inne warzywa.

W doświadczeniach prowadzonych na UR w Krakowie siew wczesnej odmiany bobu Witkiem Manita przeprowadzono w marcu w nieogrzewanym, przenośnym tunelu foliowym o wymiarach 7 x 30 x 2,5 m, nasiona wysiano bezpośrednio w przygotowaną glebę, w rozstawie 45-60 x 10-15 cm. Wprawdzie bób jest wybitnie tolerancyjny na niską temperaturę i można go uprawiać znacznie wcześniej, ponieważ znosi spadki temperatury do ok. -4ᵒC, jednak rośliny kwitną obficiej w warunkach długiego dnia. Trzeba też pamiętać, że roślinom bobu nie służy wysoka temperatura, susze i niska wilgotności powietrza. Pełnia kwitnienia przypadła na pierwszą połowę maja, a zbiory rozpoczęto miesiąc później. Średni plon bobu z uprawy tunelowej wynosi 1-1,5 kg/m².

Nawet w nieogrzewanym tunelu foliowym uprawę bobu można zacząć bardzo wcześnie (fot. P Bucki)

Oprócz wcześniejszego plonowanie do zalet uprawy bobu pod osłonami należy m.in. ochrona zasiewów przed wyjadaniem przez ptaki i przed pokładaniem się pędów w trakcie wegetacji. Po zakończeniu uprawy duża ilość resztek pożniwnych (w tym wyłuskane strąki) stanowią cenny materiał wzbogacający glebę. Przed ich wprowadzeniem trzeba je dokładnie rozdrobnić, gdyż dolna część roślin po zawiązaniu nasion jest stwardniała i wówczas długo będą one zalegać w glebie. Łęty można wykorzystać też do ściółkowania dla roślin następczych.

Ciecierzyca

W stacji doświadczalnej UR w Krakowie ciecierzycę uprawiano z rozsady rwanej, rośliny sadzono  w tunelu wysokim z o wymiarach 9 x 30 x 4,1 m. Rozsadę wyprodukowano uprzednio w szklarni w tacach wysiewnych (nasiona wysiano w marcu) i sadzono na przełomie kwietnia i maja bezpośrednio w mulcz powstały po skoszeniu facelii i gryki. Międzyrzędzia ściółkowano pasami z czarnej folii PE, ograniczającej zachwaszczenie.

Łatwa w uprawie ciecierzyca w fazie wypełniania strąków

Wymagania klimatyczne ciecierzycy są odmienne od bobu. Nie znosi chłodów ale jest odporna na suszę. Niekorzystnie na jej plon wpływa dłużej utrzymująca się zbyt wysoka wilgotność powietrza i gleby, zwłaszcza w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. Nawadnianie ciecierzycy należy zakończyć nieco wcześniej, by przyspieszyć dojrzewanie strąków i móc równocześnie szybko ponownie glebę uprawić. Zbiór przypada na I połowę września, plon oscyluje w granicach 0,4-4,5 t/ha – głównie w zależności od typu odmiany (mniejszy u typu desi i większy u typu kabuli).

W uprawie obydwu gatunków odchwaszczanie przeprowadzono jedynie na początkowym okresie ich rozwoju.