Znaczenie monitoringu 

Od 2014 producenci zobligowani są przestrzegać zasad integrowanej ochrony roślin. Wymaga ona kompleksowego podejścia, którego podstawą jest monitoring, dobranie odpowiednich rozwiązań oraz zastosowanie ich we właściwym terminie. Pierwszeństwo w ochronie plantacji mają metody niechemiczne. Integrowana ochrona roślin nie wyklucza stosowania preparatów chemicznych ale można je wykorzystać dopiero, gdy inne metody są niewystarczające. Monitoring jest działaniem profilaktycznym, które umożliwia wcześniejsze wykrycie i szybką reakcję na zagrożenie. Pozwala na dobranie odpowiednich środków ochrony roślin (ś.o.r.) i ich racjonalne stosowanie.

Podstawą ograniczania organizmów szkodliwych jest poprawna identyfikacja. Należy znać wygląd szkodnika, objawy żerowania szkodnika i występowania choroby oraz umieć odróżnić je od uszkodzeń spowodowanych zabiegami agrotechnicznymi (np. skutki stosowania herbicydów), niedoborami składników pokarmowych. Znajomość cyklu rozwojowego i czynników sprzyjających pojawieniu się agrofagów pozwala z wyprzedzeniem zaplanować interwencyjną ochronę uprawy.

– Ochrona roślin według zasad Europejskiego Zielonego Ładu (EZŁ) będzie coraz trudniejsza – podkreślał prof. P. K. Bereś. Drastycznie zmniejsza się liczba dostępnych ś.o.r. Pozostaną preparaty zawierające substancje czynne działające bardzo krótko (w sposób powierzchniowy na rośliny oraz żołądkowo i kontaktowo na szkodnika). Taki mechanizm działania ma większość preparatów biologicznych. Tylko szybkie zauważenie zagrożenia pozwoli efektywnie ochronić uprawę. W związku z tym monitoring nabierze jeszcze większego znaczenia.

Techniki monitoringu agrofagów 

Organizmy szkodliwe powinny być monitorowane przy pomocą odpowiednich narzędzi. Obserwacje można wykonać „gołym okiem”, przy pomocy lupy, binokularu, do powiększania można wykorzystać także smartfony. Przydatne są czerpaki entomologiczne i różnego typu pułapki. Do monitoringu służą kolorowe tablice lepowe: żółte (na mączliki), niebieskie (na wciornastki, ziemiórki), białe (na kistnika). Bardzo skuteczne są pułapki zawierające feromony (zwabiają samce) i atraktanty. Do monitoringu szkodników aktywnych w nocy polecane są pułapki świetlne (odławiają samice i samce). Lustrację na obecność szkodników glebowych należy wykonać z pomocą łopatki i sita do przesiewania gleby.

W przypadku podejrzenia występowania mikroorganizmów warto zlecić badanie profesjonalnemu laboratorium.

– Pojawia się coraz więcej gotowych aplikacji do rozpoznawania zagrożeń. Trzeba jednak pamiętać, że mogą pojawić się w nich błędy – przestrzegał prof. P. K. Bereś. Najważniejsza jest regularna i bezpośrednia obserwacja roślin na obecność uszkodzeń.

Prowadzenie ochrony plantacji

Ochrona roślin jest trudnym zagadnieniem wymagającym specjalistycznej wiedzy. Jak informował prelegent „instrukcjami” do prowadzenia prawidłowej ochrony roślin są Metodyki Integrowanej Produkcji (dla poszczególnych gatunków), opracowane przez polskie instytuty naukowe.  Dostępne są poradniki sygnalizacji agrofagów dla doradców, w których znajdują się szczegółowe instrukcje odnośnie m.in. sposobu monitoringu.

Z pomocą przychodzi także technologia. Pomocna jest Platforma Sygnalizacji Agrofagów (www.agrofagi.com.pl) opracowana przez IOR – PIB. Jest to baza danych, w której zgromadzono kompleksowe informacje na temat ochrony roślin. Elementem wsparcia monitoringu jest System Wspomagania decyzji HortiOchrona (www.hortiochrona.inhort.pl) opracowany przez IO–PIB. W wersji on-line dostępna jest także platforma DWIN (www.edwin.gov.pl).

Na kondycję fitosanitarną roślin ma wpływ wiele czynników m.in. warunki pogodowe, jakość stanowiska, pielęgnacja roślin. Odmiany tego samego gatunku mogą różnić się podatnością na atak poszczególnych organizmów szkodliwych. Opracowano progi ekonomicznej szkodliwości poszczególnych agrofagów (głównie szkodników) dla upraw. Przy małym nasileniu organizmów szkodliwych nie ma konieczności wykonania zabiegu. Dopiero po przekroczeniu progów zagrożenia wskazane jest użycie ś.o.r. Przed wykonaniem zabiegu należy sprawdzić czy preparat jest dopuszczony do stosowania w uprawie i aplikować go zgodnie z zaleceniami producenta.

Każdy profesjonalny ogrodnik jest zobligowany do prowadzenia ewidencji ochrony roślin, która podlega kontroli przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN). W dokumentacji znajdują się informacje na temat terminu i rodzaju użytego ś.o.r. oraz uzasadnienie przeprowadzenia zabiegu (dane z monitoringu).

Zmiany klimatu a występowanie szkodników 

Zmiany klimatyczne wpływają na cykl rozwojowy agrofagów. Szczególnie dotyczy to szkodników rozwijających się w wysokich temperaturach. Wzrasta ilość pokoleń, zmienia się początek żerowania – szkodniki mogą wcześniej wychodzić z kryjówek, w których zimowały.

Wzrasta zagrożenie występowaniem nowych agrofagów w danym regionie. Zwiększa się ekspansja szkodników – zaczynają atakować gatunki roślin, na których wcześniej nie żerowały. Przykładem jest omacnica prosowianka. W Polsce żeruje na kilku gatunkach (kukurydza cukrowa, ziemniak, szpinak, rabarbar, seler, jabłoń, papryka, malina, winorośl), natomiast w USA uszkadza 230-250 gatunków (m.in. papryka, pomidor, seler, fasola, rośliny ozdobne).

W wyniku zmian klimatu równocześnie może wystąpić zmiana synchronizacji pojawienia się szkodników i ich wrogów naturalnych. W wysokiej temperaturze organizmy pożyteczne mogą się gorzej rozwijać i nie być też tak efektywne.

Zgodnie z wytycznymi EZŁ wycofywanie ś.o.r. trwa i zmniejsza się ilość dostępnych preparatów. Bardzo duży problem pojawi się ze zwalczaniem gatunków szkodników bardzo inwazyjnych, kwarantannowych. W związku z tym większego znaczenia nabiera profilaktyka, w tym monitoring.

Na stronach PIORiN dostępne są informacje o nowych zagrożeniach w uprawach.